Op dinsdag 14 maart om 9.45 uur vindt in het Auditorium van de VU Universiteit de verdediging plaats van het proefschrift van Benita Spronk, ‘Moral Case Deliberation in the face of tragedy.’
De link naar het proefschrift is:
https://www.publicatie-online.nl/publicaties/benita-spronk
De Nederlandse samenvatting geeft een indruk van waar het onderzoek over gaat.
Benita Spronk is werkzaam als geestelijk verzorger in het AMC en VUmc.
Op 9 februari 2023 is oud-collega Jacob Jan Arie Doolaard in het Diakonessenhuis Utrecht op 77-jarige leeftijd overleden.
Jaap Doolaard werkte 1987-2005 in de gezondheidszorg: eerst in het Amstelveens Zonnehuis, daarna als hoofd van de Dienst Pastoraat & Geestelijke Verzorging in het VUmc. Voor en na was hij predikant: in Wildervank, en van 2005 tot zijn emeritaat in 2011 in Amstelveen. Een prachtig interview met hem staat in VN van 26 maart 2016.
Ooit beschreef Jaap in het tijdschrift Praktische Humanistiek een levensweg als de zijne: “Staande in zijn traditie, geschoold als theoloog, veelal eerst pastor geworden in de kerkelijke praktijk en komend vanuit kerk of parochie en daarheen weer terugkerend, ging hij de weg met lijdende mensen en zijn zielszorg werd wellicht als hulprijk ervaren.”
Jaap had een relativerende bescheidenheid. Tegelijk was hij zelfbewust pionier. Hij had hart voor de geestelijke verzorging en haar emancipatie. Zijn masterpiece was de redactie van het Handboek Geestelijke Verzorging, dat in 1996 en geheel vernieuwd in 2006 èn 2009 verscheen.
Jaap liep voorop mee in de profilering van onze discipline op weg naar multi-culturele geestelijke verzorging, waarvan ik projectleider was in het UMC-Utrecht (1993-1996). Arslan Karagül werd de eerste islamitisch geestelijk verzorger: zowel in het VUmc als UMC-U.
Wat hem erg speet was, dat hij niet meer kon zingen – in de Amsterdamse oratorium-vereniging KCOV, en in het Vocaal Theologen Ensemble. Op zijn rouwkaart staat: “… als eens mijn eigen adem stokt dan draagt mij uw muziek”.
De kerk en de theologie waren en bleven Jaap tot het laatste toe lief. Hij, een werkpaard, deed er heel veel voor. De dag vòòr zijn sterven werkte hij b.v. nog voor de Stichting Dr. O. Noordmans.
Jaap vroeg zich wel af, of er een gedroomd ongedeeld en zorgeloos professioneel bestaan zou zijn. In dat dialectische kader citeerde hij dit gedicht van Vasalis:
“In de oudste lagen van mijn ziel,
waar hij van stenen is gemaakt,
bloeit als een gaaf, ontkleurd fossiel,
de stenen bloem van uw gelaat.
Ik kan mij niet van u bevrijden,
er bloeit niets in mijn steen dan gij.
de oude weelden zijn voorbij
maar niets kan mij meer van u scheiden.”
Jaap leed ook lang onder de Doolaard-familiale hartproblemen. Zijn levenskaars doofde plots op 9 februari. Op 15 februari namen we afscheid van hem in de Kruiskerk van Amstelveen.
Zijn gedachtenis moge tot zegen zijn.
Ari van Buuren
IN HERINNERING JAAP DOOLAARD
Toen ik in 1991 lid werd van het algemeen bestuur van de VGVZ was Jaap Doolaard voorzitter. Daarna werd hij secretaris van het bestuur.
Het was de tijd van opbouw. De grondleggers van de vereniging hadden een stevige basis gelegd. Protestante en katholieke ziekenhuis-pastores zagen dat ze gezamenlijke belangen hadden en maakten één beroepsvereniging. Zij waren de grondleggers. Humanistische en Joodse collegae sloten zich aan. Jaap behoorde tot de tweede generatie bestuurders en voelde de intentie van de grondleggers feilloos aan. Men bouwde daarop voort door met elkaar te werken aan verdere professionalisering van het vak geestelijke verzorger. En dat bracht wel eens spanningen met zich mee. Jaap kon de spanningen relativeren en had altijd het gezamenlijk belang voor ogen. Hij werkte hard, niet alleen als voorzitter en secretaris van het algemeen bestuur, maar ook als lid van diverse commissies. Hij stimuleerde talloze belangrijke initiatieven, zoals de Beroepstandaard, Tijdschrift Geestelijke Verzorging, het opzetten van een professioneel register, de samenwerking met collegae in leger en gevangenis, het toelaten van nieuwe denominaties en vele andere zaken.
Belangrijkste spanningsveld in die dagen was de discussie over de ambtshalve kant van de geestelijke verzorger en alles wat daarmee samenhing. Ook Jaap worstelde daarmee. Hij was dominee in hart en nieren; en dat was zo vóór, tijdens en ná zijn tijd als geestelijk verzorger in de zorg. Maar hij was ook echt geestelijk verzorger die, gemotiveerd door zijn dominee zijn, met hart en ziel werkte aan de uitbouw van het vak: zorg voor zingeving voor iedereen.
Misschien was het samenstellen van het Handboek Geestelijke Verzorging in 1996 toch wel Jaaps belangrijkste VGVZ-wapenfeit. Een, dik, rijk boek waarin alle facetten van de geestelijke verzorging door vele auteurs wordt beschreven. Met dit gigantisch werk wordt Jaaps belangrijke rol binnen de VGVZ misschien ook duidelijk: hij was iemand die ruimte maakte voor ontwikkelingen. Iemand die dingen mogelijk maakte. En of het nog niet genoeg was redigeerde hij tien jaar later het Nieuw Handboek Geestelijk Verzorging. Ook het vermelden waard is, dat Jaap er voor gezorgd heeft dat de archieven van de VGVZ veilig opgeborgen werden bij het Katholiek Documentatie Centrum in Nijmegen. Andere oud bestuurders, zoals Wil Snelder en ondergetekende hebben hun persoonlijke archieven daarbij gevoegd. Daarmee is de unieke geschiedenis van de VGVZ altijd bereikbaar en te bestuderen.
Het is mooi dat de VGVZ het vele werk van Jaap heeft gehonoreerd met een erelidmaatschap in de ledenvergadering van 27 juni 2016. Hij was daar blij mee. Moge er nog vele generaties bestuurders voortbouwen op de intenties en het vele werk van Jaap Doolaard.
Roel Hekking
Bij het overlijden van Jaap Doolaard,
Jaap is een van degenen die mij in het land van de geestelijke verzorging en de VGVZ voorgingen. Zijn generatie heeft enorm veel werk verzet en Jaap was iemand die daarbinnen met een hartverwarmende combinatie van robuuste overtuigingskracht en ongeveinsde bescheidenheid een zeer betekenisvolle bijdrage heeft geleverd. Jaap kreeg dingen voor elkaar en beschouwde zijn grote bijdrage aan het vak als normaal. De bovenstaande herinneringen van Ari van Buuren en Roel Hekking getuigen van zijn verdiensten. Graag voeg ik daar nog enkele woorden aan toe die betrekking hebben op Jaaps lidmaatschap van de Werkgroep Pastoraat en Gezondheidszorg van de Protestantse Kerk in Nederland (WPGZ). Aan dit adviesorgaan van de Synode en de Dienstenorganisatie van de PKN was Jaap vele jaren verbonden. In de jaren dat ik voorzitter was van de WPGZ (van eind 2017 tot eind 2021) maakte ik Jaap dus intensief mee. Zijn sonore stem als hij het woord nam zal mij nog lang bijblijven. Zijn rol in de WPGZ was die van historisch geheugen. Je merkte aan alles zijn grote kennis van het vak en de ontwikkelingen die de afgelopen decennia hebben plaatsgevonden. Ik was als voorzitter blij de redacteur van ‘het’ Handboek in ons midden te hebben. Dat historisch geheugen van Jaap was trouwens wel een geheugen dat steeds betrokken was op het heden en de toekomst. Zo was de bijdrage van Jaap aan de totstandkoming van de regeling waarbij de PKN mogelijk heeft gemaakt een zending te verlenen aan predikanten-geestelijk verzorgers en kerkelijk werkers-geestelijk verzorgers in de eerste lijn wezenlijk. Jaap stelde kritische vragen bij de concepten die voorbijkwamen, waardoor de uiteindelijke tekst scherper werd. Daarbij stelde hij steeds de vraag naar het eigene van de geestelijke verzorging. In een artikel over professie en ambt in Praktische Humanistiek formuleerde hij het al in 1993 zo ‘Toen ik pastor werd in de gezondheidszorg kwam ik tot de ontdekking dat de instelling niet vergelijkbaar was met de kerkelijke gemeente waarin ik had gewerkt. Veel van de vanzelfsprekendheden waren verdwenen; veel werk dat ik beschouwd had als pastoraat bleek in de instelling maatschappelijk werk, psychologie of verpleging te zijn. Ikwerd daardoor uitgedaagd me te bezinnen op het pastoraat in zijn harde kern. Er wordt ineens op je handen gekeken; wat doe je als pastor? En ook: wat doe je als geestelijk verzorger? Wat blijft er over voor jou als wij alles hebben gedaan? Wat is jouw domein?’ Jaap kon zich in die wereld van de zorg als pastor authentiek bewegen met zijn vertrouwenwekkende karakter en gevoel voor verhoudingen. De WPGZ en de PKN mogen Jaap dankbaar zijn.
Richart Huijzer
Op vrijdag 9 september vierde de VGVZ haar 50-jarig jubileum met een feest in Fort Voordorp. Oud-collega en fotograaf Hans Dornseiffen maakte een sfeerimpressie, die later nog gedeeld zal worden. De combinatie van ongedwongen ontmoeting, muziek, eten en de playlist met muziek, gekozen door collega’s, zorgde voor een geweldige en ongedwongen sfeer.
Martin Walton raakte een gevoelige snaar met zijn poëtische impressie van de geschiedenis van ons vak. Hier kun je een impressie vinden van zijn bijdrage.
De staking van de NS zorgde voor wat turbulentie, maar uiteindelijk bleek maar weer hoe sociaal geestelijk verzorgers zijn. Velen kwamen carpoolend en maakten er zo het beste van.
Op 20 juni reikte dr. Carmen Schuhmann namens de commissie Wetenschap van de VGVZ de Onderzoeks Award uit. Deze Award is een vorm van erkenning en waardering van publicaties of promoties door geestelijk verzorgers.
Dit jaar won dr. Nette Falkenburg deze Award, voor haar proefschrift Unveiling a fragile Spirituality. Experiences of connectedness in Pediatric Palliative Care.
Het proefschrift van Nette Falkenburg is in minstens drie opzichten van groot belang voor het veld van de geestelijke verzorging. In de eerste plaats geeft het inzicht in de concrete ervaringen van ouders en zorgverleners rond een bijzonder gevoelige situatie, namelijk het overlijden van een kind op de intensive care. De heftige gevoelens van ouders en de spanning tussen de hoogtechnologische omgeving enerzijds en de basale fysieke ervaringen anderzijds vragen veel van de geestelijk verzorger. De inzichten die dit proefschrift biedt zijn daarbij van groot belang.
In de tweede plaats geeft het inzicht in een in een postseculiere samenleving veel voorkomende vorm van spiritualiteit die weinig gedefinieerd is, niet altijd religieus wordt ingekleurd, maar wel diepgaand van betekenis is voor mensen. Dit inzicht helpt geestelijk verzorgers ook buiten de bestaande tradities spirituele ervaringen te herkennen en te duiden.
In de derde plaats is het proefschrift een geslaagde exercitie om de taal van theologen/religiewetenschappers en die van medici te verbinden, zodat geestelijk verzorgers, artsen en verpleegkundigen elkaar leren verstaan in het bijstaan van patiënten en ouders. Voor de professionele status en competentie van geestelijk verzorgers is dat een belangrijke bijdrage.
Van 11 t/m 15 mei 2022 was het 17de symposium van het European Network of Health Care Chaplaincy: ENHCC. Het werd dit keer gehouden bij de Orthodox Academy op Kreta en werd georganiseerd door Simon Evers, de coördinator van de ENHCC. Het thema van het symposium was: Connecting Heart to Heart – Being a Chaplain & Being with Others.
Als afgevaardigden van de VGVZ waren voorzitter Moritz Pfähler, aanstaand directeur Ralf Smeets en stafmedewerker Rozanne van der Veur aanwezig. Er waren ongeveer 100 deelnemers uit 26 verschillende landen, allemaal werkzaam als geestelijk verzorger. Er waren diverse lezingen, presentaties en workshops. Rozanne heeft van haar deelname een verslag gemaakt, wat je HIER kunt lezen.
Op de afbeelding de deelnemers uit Nederland.
Op 4 april was er een goedbezocht Open Platform. Thema’s: het competentieprofiel van de geestelijk verzorger van de toekomst en de beroepsstandaard. De discussie geeft voeding voor het meerjarenbeleidsplan van de VGVZ.
Uitgewerkte input, impressie van het open platform.
Het bestuur van de VGVZ is erg blij te kunnen melden dat Ralf Smeets (52) benoemd zal worden als directeur. Hij volgt hiermee Robert Koorneef op, die in september met pensioen gaat.
Ralf is ongetwijfeld bij een aantal leden bekend vanwege zijn functie als beleidsmedewerker, die hij van 2012 tot en met 2016 vervulde, en vanaf eind 2020 opnieuw. Hij is godsdienstwetenschapper en heeft als geestelijk verzorger gewerkt in de ouderenzorg en in ziekenhuis Zuyderland. Daarnaast werkt hij ook (part-time) als ethicus voor VWS.
Het bestuur en de collega’s van het stafbureau hebben alle vertrouwen in Ralf, en zien uit naar een goede samenwerking.
Dr. Nienke Fortuin, universitair docent Empirische en Praktische Religiewetenschap, ontving op maandagmiddag 4 oktober de Research Award 2021 voor haar proefschrift over de omgang van ouderen met hun naderende sterven. De prijs werd uitgereikt tijdens de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering van de VGVZ.
Voor haar proefschrift nam Nienke Fortuin diepte-interviews af met 26 Nederlandse ouderen en enquêtes onder 356 75-plussers om een antwoord te formuleren op de vraag hoe ouderen omgaan met hun naderende sterven. Daarbij besteedde ze aandacht aan religieuze overtuigingen en culturele narratieven over ouder worden en de dood in relatie tot medische zorgwensen. In haar onderzoek concludeert Nienke Fortuin dat ‘mensen die twijfelen over hun levensbeschouwing meer doodsangst ervaren, wat hen ertoe aanzet de dood langer te willen uitstellen middels medisch ingrijpen’ (FTR 2020). Daarnaast stelt Fortuin in haar analyse dat ouderen met een religieuze kijk op de dood de voorkeur lijken te geven aan een natuurlijke dood boven euthanasie. Culturele narratieven en persoonlijke overtuigingen blijken tot slot van invloed op de mogelijke beleving van een voortijdig ‘voltooid’ leven.
Toelichting van de jury
De prijs werd uitgereikt aan Nienke Fortuin met de volgende toelichting: ‘Het proefschrift en de afzonderlijke artikelen van Nienke Fortuin zijn van hoogwaardige kwaliteit, gepubliceerd in goede tijdschriften. Bovendien geeft de onderzoeker blijk van het beheersen van zowel kwalitatieve als kwantitatieve methoden. De relevantie van wat zij heeft onderzocht voor andere gebieden dan theologie, religiewetenschappen en geestelijke verzorging, is nog niet uitgeput: onzes inziens liggen hier – naast andere vlakken – nog mogelijkheden. We wensen de kandidaat succes en plezier toe bij haar verdere carrière en feliciteren haar met een prachtig proefschrift.’
Palliatieve zorg is een steeds groter wordend onderdeel van ons werk als geestelijk verzorger. In hoeverre speelt het eigen levensbeschouwelijk domein een rol in hoe we werken? Opent religie deuren of werpt het vooral grenzen op, wanneer het gaat over het schemergebied tussen leven en sterven? Graag willen we als protestantse sectorraad met de andere levensbeschouwelijke sectoren optrekken om een conferentie te organiseren over ‘palliatieve zorg met hart en ziel’. Meld je aan bij s.visser@antoniusziekenhuis.nl.
Wij vernamen het overlijden op 72-jarige leeftijd van Jan Hein Mooren, lid van verdienste van de VGVZ.
Jan Hein Mooren begon zijn carrière in 1974 als docent psychologie aan het Humanistisch Opleidings Instituut. Hij raakte gebiologeerd door de vraag wat geestelijke begeleiding precies is.
Existentiële vragen
Mooren verdiepte zich in het beroepseigene van geestelijke begeleiding, dook in de literatuur en voerde gesprekken met Jaap van Praag (oprichter van het Humanistisch Verbond) en studenten. “Gaandeweg kreeg ik door dat geestelijke begeleiding vaak gaat over vragen die existentiëler zijn dan de vragen die bij psychotherapie aan de orde komen. Ook als je psychisch gezond bent, kom je met bestaansvragen en levensbeschouwelijke thema’s in aanraking. Misschien zelfs fundamenteler. Psychiatrie is een ander vak: de mensen waarmee je dan werkt, staan veel meer in een overlevingsstand, in plaats van in een leefstand. Mij werd steeds duidelijker dat geestelijke verzorging een belangrijke waarde op zich heeft.”
Hij verwoordde dit in het zogenaamde gele boekje Geestelijke Verzorging en Psychotherapie, dat hij schreef in opdracht van het Katholiek Studiecentrum Geestelijke Volksgezondheid. De publicatie staat bij veel geestelijk verzorgers op de plank en is nog steeds relevant.
In de jaren tachtig werd hij lid en later voorzitter van de Commissie Geestelijke verzorging van de Nationale Ziekenhuisraad (NZR). Mooren raakte nauw betrokken bij het schrijven, denken en praten over het rapport van die commissie: Dienst Geestelijke Verzorging in organisatie en beleid (1987). Intussen bleef hij lesgeven en hield hij zich intensief bezig met de ontwikkeling van het vakgebied.
Raadgever van de VGVZ
Jan Hein Mooren was gedurende vele jaren een wijs en gewaardeerd raadgever van de VGVZ.
In 2007 werd hij voorzitter van de Commissie Ambtelijke Binding met als opdracht om te beschrijven welke rol en betekenis de ambtelijke binding voor het beroep geestelijk verzorger heeft, en hoe deze gestalte moest krijgen voor diegenen die opgeleid werden als geestelijk verzorgers.
Van 2010 tot en met 2013 was hij namens het Humanistisch Verbond lid van de Regiegroep toekomstig bestel geestelijke verzorging onder leiding van Eimert van Middelkoop die als opdracht had de bekwaamheid en de bevoegdheid voor geestelijk verzorgers eenduidig te beschrijven, zodat er een kwaliteitsregister voor geestelijk verzorgers tot stand kon komen waarin alle werkzame geestelijk verzorgers geregistreerd konden worden.
Van 2013 tot en met 2015 was hij lid van de Commissie Herziening Beroepsstandaard onder leiding van Joost Verhoef die als opdracht had de eerste Beroepsstandaard van de VGVZ uit 2002 te herzien gezien alle ontwikkelingen die er hadden plaatsgevonden. In 2015 verscheen de tweede Beroepsstandaard die nu nog steeds actueel is.
Lid van verdienste van de VGVZ
Bij zijn pensionering als docent van de Universiteit van de Humanistiek werd hij door het bestuur van de VGVZ in 2013 benoemd tot lid van verdienste. Hij is de enige persoon in de geschiedenis van de VGVZ die deze eer ontvangen heeft. Hij droeg het bijbehorende insigne met veel trots.
De VGVZ is hem grote dank verschuldigd voor zijn inzet gedurende 45 jaar.
Het bestuur en de medewerkers van de VGVZ wensen zijn familie en vrienden veel sterkte.
