Kennissynthese onderzoek geestelijke verzorging palliatieve zorg

Achtergrond en aanleiding

Sinds 2002 maakt spiritualiteit onderdeel uit van de definitie van palliatieve zorg van de Wereldgezondheidsorganisatie. Tot die tijd was palliatieve zorg gedefinieerd via het driedimensionale biospychosociale zorgmodel, nu werd er een vierde dimensie van spirituele zorg aan toegevoegd. Vanaf 2006 begon men in Nederland gestructureerd aandacht aan de inrichting van deze vierde dimensie te besteden vanuit de verpleegkundige beroepsgroep en door geestelijk

verzorgers. In 2010 werd een Richtlijn Spirituele Zorg uitgebracht die invulling

gaf aan spirituele zorg vanuit een multidisciplinaire benadering met verschillende rollen voor artsen, verpleegkundigen en geestelijk verzorgers. Geestelijk verzorgers worden hierin beschouwd als de experts op het gebied van spirituele zorg; van de andere zorgverleners wordt verwacht dat zij minimaal in staat zijn de spirituele zorgbehoeften van patiënten te verkennen en patiënten indien nodig door te verwijzen. Ondanks de uitbreiding van de zorgdefinitie van palliatieve zorg en de rolverdeling spirituele zorg volgens de richtlijn blijkt de inzet van geestelijk verzorgers in de palliatieve zorg maar langzaam tot stand te komen. In een brief van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 30 januari 2017 (kenmerk: 1082004-t60262-LZ) wordt gesteld dat de geestelijk verzorger nog onvoldoende is ingeschakeld in de eerstelijnszorg en dat er nog veel onbekend is over de meerwaarde en de effectiviteit van activiteiten van de geestelijk verzorger. In een brief van 11 juli 2017 (kenmerk 1142436-164644-LZ) wordt dit laatste nogmaals aangegeven. Om tot een antwoord te komen op de vraag wat de meerwaarde en de effectiviteit van activiteiten

van de geestelijk verzorger is wordt er in deze kennissynthese een overzicht gegeven van onderzoek naar geestelijke verzorging in de palliatieve zorg. Vanuit de opdrachtgever ZonMW is de volgende opdracht geformuleerd:

Vraagstelling

Een overzicht van lopend en afgesloten onderzoek en/of projecten, producten, tools, goede voorbeelden over geestelijke verzorging gericht op de patiënt in de palliatieve fase en hun naasten in de 0de en 1e lijn; in breder verband ook onderzoek/projecten in de palliatieve fase in de 2e en 3e lijn en in de spirituele zorg in het algemeen.

Resultaten

Onderzoek naar geestelijke verzorging in de palliatieve zorg bevindt zich zowel in het Nederlandse taalgebied alsook daarbuiten in een beginstadium. In het Nederlandse taalgebied zijn er een handvol uitgebreidere onderzoeken van goede kwaliteit gedaan die gepubliceerd zijn in internationale wetenschappelijke tijdschriften. Naast onderzoek van goede kwaliteit is er een aantal onderzoeken van mindere kwaliteit zoals vakpublicaties, masterscripties en onderzoeken door onderzoeksbureaus. De uitkomsten van deze onderzoeken moeten begrepen worden als aanduidingen vanwege de lage methodische kwaliteit. De onderzoeken bevatten informatie over projecten extramurale geestelijke verzorging, samenwerking tussen geestelijk verzorgers en andere zorgverleners (met name huisartsen), doorverwijzing naar geestelijk verzorgers, de werkzaamheden en interventies van geestelijk verzorgers, de taal rondom

geestelijke verzorging en het onderscheid tussen geestelijke verzorging en maatschappelijk werk.

Naar geschikte tools voor geestelijk verzorgers in de palliatieve zorg is naast de Life in Sight Application (LISA) en in minimale mate de Hope Communication Tool (HCT) nog geen onderzoek gedaan. Enkele tools zijn getest bij palliatieve  patiënten in gebruik door andere zorgverleners zoals het Ars Moriendi Model, de Spiritual Attitude and Involvement List (SAIL), de FICA en de SPIRIT, van de Lastmeter worden nog resultaten verwacht.

Buiten het Nederlandse taalgebied is er iets meer onderzoek gedaan naar geestelijke verzorging in de palliatieve zorg, met name naar de behoeften van patiënten, interventies, uitkomsten en tools. Wat betreft de behoeften laten de onderzoeksresultaten zien dat religie en spiritualiteit belangrijk zijn voor de meerderheid van de ernstig zieke patiënten en hun families, onder andere in de coping met hun ziekte. Spirituele behoeften komen vaak voor, er is echter niet altijd aandacht voor deze behoeften. De meerderheid van de patiënten wenst dat spirituele zorg wordt toegevoegd aan de medische zorg.